Şanlıurfa’da yaşayan çöl varanları ve çizgili sırtlanların korunması için yıllardır süren çabalar sonuç verdi. Nesli tehlike altında olan bu türlerin yaşadığı Birecik Bozkırları, yerel halk ve sivil toplum kuruluşlarının Birleşmiş Milletler GEF Küçük Destek Programı (SGP) desteğiyle yürüttüğü çalışmalar sayesinde 12 Mayıs’ta resmi koruma statüsü kazandı.

Başta çöl varanları ve çizgili sırtlanların yaşadığı önemli ve nadir alanlardan biri olan Şanlıurfa Birecik Bozkırları, 12 Mayıs 2020 tarihinde Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak kabul edilerek resmen koruma altına alındı. Birleşmiş Milletler GEF Küçük Destek Programı (SGP) desteğiyle Doğa Derneği ve Doğa Kültür ve Yaşam Derneği’nin yerel halkta farkındalık yaratma ve alana resmi koruma statüsü kazandırma amaçlı çalışmaları 13 yıldır devam ediyordu.

Şanlıurfa’nın Birecik ilçesi, coğrafi konumundan dolayı Türkiye’nin bozkır ekosistemlerinin en doğal alanlarından birisi. Birçok nadir canlı türünün yaşam alanı olan bozkırlarda bu canlılar çöl ekosistemine uyum sağlayarak kamufle olabiliyor.

“Bozkır da Güzeldir”

13 yıl önce başlatılan çalışmalar kapsamında ilk olarak 2007 ve 2008 yıllarında Doğa Derneği uzmanlarının Birecik bölgesindeki bozkır köyleri ve çevresinde yaptığı çalışmalarla çizgili sırtlan ve çöl varanının varlığı kanıtlanmış ve görsel kayıtların alınmasıyla canlıların bölgedeki yaşam yerleri hakkında bilgiler elde edilmişti.

Bölge insanı çizgili sırtlan ve çöl varanını yıllardır tanıyıp bilmekte, avcılık nedeniyle bilinçsizce öldürmekteyken, Birleşmiş Milletler GEF Küçük Destek Programı (SGP) desteğiyle Doğa Derneği ve Doğa Kültür ve Yaşam Derneği’nin çalışmaları sayesinde pilot alanlarda farkındalık çalışmaları yürütüldü. “Bozkır da Güzeldir” temalı kampanya ve savunuculuk faaliyetleri sayesinde özellikle yerel halk ve bölgedeki karar vericilerin çizgili sırtlan ve çöl varanına yaklaşımı büyük ölçüde değişiklik gösterdi ve koruma çalışmalarına destek verdiler.

Koruma çalışmasının en önemli ayağı olan ve SGP desteğiyle yürütülen “Bozkırı Köylüler Koruyor” adlı yerinde ve doğrudan koruma çalışması kapsamında yerelden koruma sağlandı, çöl varanı ve çizgili sırtlan ilçede ve köylerde yaşayan insanlar tarafından sahiplenildi ve korundu.

“Sürdürülebilir koruma yerel halkın sahiplenmesi ve koruma statüsü kazanılması ile mümkün”

Ancak yasal prosedür ve kanunlar nezdinde bir yasaklama olmadığı için alan ve türler için tam anlamıyla koruma yapılması zordu. Bu nedenle Birleşmiş Milletler GEF Küçük Destek Programı’nın (SGP) tekrar desteklemesiyle alanın koruma statüsü kazanması için 2012 yılında harekete geçilerek faaliyetler başlatıldı.

Bu kapsamda, o dönemki ismiyle T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı yetkilileri ile ortaklaşa çalışmalar yürütülerek yerel karar vericiler ve muhtarlıkların desteği ile Şanlıurfa Birecik Bozkırları Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ön etüt çalışmaları tamamlanarak ilgili kurum ve kuruluşlara gönderildi. Yıllarca etüt raporunun takibi yapılarak sürecin işlemesi ve hızlanması için ortaklaşa çalışmalar yürütüldü.

Çabalar sonucunda, Şanlıurfa Birecik Bozkırlarının Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak kabul edilmesi teklifi 12 Mayıs 2020 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından imzalandı ve böylece, Birecik Bozkırları resmi koruma statüsüne kavuşmuş oldu.

Bu neticenin önemine dikkat çeken Doğa Derneği Bölge Sorumlusu Turan Çetin, “Uzun vadede koruma yapılacak türler ve alanlar için en önemli etkenler yerel halkın desteği ve resmi koruma statü kazanmasıdır. Nesli tehlike altındaki türlerin ve bu türlerin tek yaşam alanları olan habitatların sürdürülebilir yaşaması ve korunması için uzun ve gerçekçi planlama yapılması gerekmektedir. Sürdürülebilir koruma, yerel halkın sahiplenmesi ve koruma statüsü kazanılması ile mümkündür.” diyor.

ÇÖL VARANI (Varanus griseus):

Çöl ve yarı çöl alanlarda yayılış gösteren canlılardır. En belirgin özellikleri; dillerinin uzun, ince ve uçlarının çatallı olmasıdır. Sırt bölgesinin rengi genel olarak sarımsı kahverengi ya da grimsi olur. Sırtta koyu kahverengi ya da siyah, enine şeritler bulunur. Gündüzleri aktiftir. Genel olarak diğer küçük kertenkeleler, kemiriciler, avlayabildikleri kuşlar ve sürüngen yumurtalarıyla beslenirler. Ayrıca, toprağı kazabilir ve ağaçlara tırmanabilirler. Boyları 100 cm (en fazla 130 cm) kadar olabilir. Çöl varanı türü Kuzey Afrika’dan Güneybatı Asya’ya, Afganistan, Pakistan ve Kazakistan’a kadar yayılım gösterir. Türkiye’de ise Varanus griseus griseus alt türü yaşamaktadır. Güneydoğu Anadolu bölgesindeki doğal bozkırlarda yaşamını devam ettirmektedir. Yakalanması, öldürülmesi ve zarar verilmesi kesinlikle yasaktır.

ÇİZGİLİ SIRTLAN: (Hyaena hyaena)

Çizgili sırtlanların bir zamanlar Güney Ege, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu'da yaygın olarak yaşadığı bilinmektedir. Çizgili sırtlan bozkırlarda, yarı çöl alanlarında, kayalıklı alanlarda yaşamaktadır. Çizgili sırtlanın rengi kirli açık sarıdır. Üzerinde siyaha yakın koyu renkli 6 – 10 cm eninde şeritler vardır. Ensesinden beline kadar sert ve dik kıllardan oluşan bir yelesi bulunur. Ön bacakları arka bacaklarına göre daha uzundur. Temel besinleri hayvan ölüleridir (leşler). Geceleri aktif olan çizgili sırtlanlar aile olarak yaşamaktadır. Şanlıurfa il sınırlarındaki kayalıklı alanlarda yaşamaya devam etmektedir. Yakalanması, öldürülmesi ve zarar verilmesi kesinlikle yasaktır.